Alzheimer, Türkiye’de de evvel tespit edilebilecek

AA & Ensonhaber

Gazi Üniversitesi Tıp Fakültesi Nükleer Tıp Anabilim Dalı Başkanı Prof. Dr. Lütfiye Hasret Atay, öğretim üyeleri Prof. Dr. Umut Özgür Akdemir, Dr. Öğr. Üyesi Erdem Balcı öncülüğündeki ekibin Alzheimer hastalığının erken tanısına ilişkin 2018’den bu yana yürüttüğü bilimsel emek harcamalar netice verdi.

Beyinde, Alzheimer hastalığının kilit proteini olan “amiloid plak” birikimini ölçen “Amiloid Pozitron Emisyon Tomografisi (PET)” yöntemini, seçilmiş bazı hastalarda tatbik eden uzmanlar, bu sayede hastalığın varlığını erken dönemde saptamayı başardı.

Sıhhat Bakanlığı Türkiye Sıhhat Enstitüleri Başkanlığının (TÜSEB) Stratejik Ar-Ge desteği sağlamış olduğu çalışmalarla, ilerleyen yıllarda Alzheimer hastalığına karşı ulusal erken tanı modeli geliştirilmesi hedefleniyor.

“Alzheimer, belirtilerin ortaya çıkmasından 15-20 yıl ilkin başlıyor”

Prof. Dr. Atay, nörodejeneratif hastalıkların görüntülenmesine yönelik uzun süredir emek harcamalar yürüttüklerini, Türkiye’de bu mevzuda ilklere imza atan referans bir bölüm olduklarını altını çizdi.

Nükleer tıpta, vücutta araştırılmak istenen bölgeye nazaran radyoaktif belirteçle işaretlenmiş değişik farmasötiklerin hastalara damar yöntemiyle verildiğini, en oldukça kullanılan farmasötiğin de “glikoz” (şeker) bulunduğunu özetleyen Atay, bu sayede vücutta onkolojide çoğalan kanserli hücreleri tespit ederek, anormal dağılım olup olmadığının belirlendiğini ve yorumlandığını söylemiş oldu.

Prof. Dr. Atay, Alzheimer hastalığı benzer biçimde nörodejenaratif hastalıkların tespitinde ise değişik yöntemlerin devreye alınması gerektiğine işaret ederek, şu detayları paylaştı:

Alzheimer ve öteki demans hastalığı tiplerinde, beyindeki nöronlar, bir süre sonrasında ‘şeker’ kullanamaz hale geliyor ve ölüyor. Sadece bu tablo, hastalık ilerlediğinde, unutma kaybı benzer biçimde ciddi emareler ortaya çıktığında oluşuyor. Oysa Alzheimer hastalığı, belirtilerin ortaya çıkmasından ortalama 15-20 yıl ilkin başlıyor. Hastanın görünürde hiçbir şikayeti yokken beyninde istenmeyen ‘amiloid’ proteinleri birikmeye başlıyor. Bunlar yavaş yavaş beyin hücrelerinin ölümüne niçin oluyor. Hastalığın ciddi semptomları da bu süreçten sonrasında ortaya çıkıyor.

“Yöntemde beyindeki ‘amiloid’ yüküne bakıyoruz”

Bu durumdan hareketle yeni geliştirilen bir molekülün nükleer tıpta kullanıldığını, değişik ülkelerde de bu mevzuda çalışmaların sürdüğünü bildiren Atay,

Vatanımızda ilk kez Gazi Nükleer Tıpta, Hacettepe Üniversitesinden uzmanların da desteğiyle başlatılan çalışmayla, bu molekülü kullanmaya başladık. Bu çalışmayla ilgili yayınlarımız dünya literatüründe yer buldu. Şu an hem hastalarımıza hem de Sıhhat Bakanlığı’mızın desteklediği başka bir proje çerçevesinde ‘amiloid PET’ görüntülemesini yapıyoruz.

dedi.

Prof. Dr. Atay, sözlerini şöyleki sürdürdü:

Bu görüntüleme yönteminde hastalarımıza damardan ‘amiloid’ proteinine bağlanan radyoaktif bir belirteç veriyoruz ve beyindeki ‘amiloid’ yüküne bakıyoruz. Ek olarak görsel değerlendirmenin yanında ekibimizden gerçekleştirdiği hususi bir program yardımıyla amiloid yükünün sayısal kıymetini de ölçüyoruz. Bu ölçüm sistemi de vatanımızda ilk, kısa sürede patent başvurusunu yapmayı planlıyoruz.

Görüntüleme yöntemiyle hastada erken dönemde Alzheimer hastalığı olup olmadığını belirliyoruz. Ölçüm sistemi yardımıyla bunu sayısal olarak da ispatlıyoruz. Bu sayede hastalarımıza oldukça erken dönemde doğru tanı koyarak, doğru tedaviye yönlendirilmelerini sağlıyoruz.

Hastalık emaresi ortaya çıkmadan 15-20 yıl ilkin tanı konulabilecek

Prof. Dr. Lütfiye Hasret Atay, bu tetkikin ciddi aile öyküsü bulunan, öteki bazı tetkikler sonucunda hastalıktan kuşku duyulan ve nöroloji uzmanlarının yönlendirdiği seçilmiş hastalara uygulandığının altını çizdi.

Alzheimer’ın amiloid plaklarının birikmesi sonucu kurnaz şekilde ilerlediğini vurgulayan Atay,

Mesela, 70 yaşlarında Alzheimer hastalığı ortaya çıkan bir kişinin beyninde aslına bakarsak bu hastalığa neden olan amiloid plakları averaj 50 yaşından itibaren toplanmaya başlıyor. Hasta, 70 yaşına kadar Alzheimer’la ilgili hiçbir emare vermiyor, kan testi, MR, bilişsel testleri temiz çıkıyor. Aşikar emareler ortaya çıktığında hastalık çoktan başlamış oluyor. Kullandığımız yöntem yardımıyla hastalara 50’sinde bile, kısaca amiloid plaklarının beyinde ilk oluşmaya başladığı evrede, hastanın hemen hemen hiçbir şikayeti yokken tanı koyabiliyoruz.

diye konuştu.

“Hastalarımızın yeni tedavilere erken dönemde yönlendirilmesini sağlayacak”

Averaj ömrün uzadığına ve 65 yaşın üstündeki her 10 kişiden 1’inin de Alzheimer hastalığına yakalandığına dikkati çeken Atay, dünyada bu hastalığa karşı, beyindeki amiloid yükünü temizlemeye odaklanan yeni ilaç tedavileri üstündeki çalışmaların da sürdüğüne işaret etti.

Prof. Dr. Atay, şu değerlendirmelerde bulunmuş oldu:

Son dönemde Alzheimer’a karşı geliştirilen bir ilaç onaylandı, yakında Avrupa’da da onayı çıkacak. Bu ilaçların kullanımında en mühim koşul, hastanın amiloid PET taramasının pozitif çıkması, kısaca erken dönem Alzheimer hastası olması olacak. Hastanemizde kullandığımız amiloid PET taraması bu açıdan oldukça mühim. Dünyadaki gelişmelerle paralel vatanımızda de Alzheimer’ın erken dönemde tanılanması, doğru tedaviye, yeni geliştirilen ilaçlara hastalarımızın erken dönemde yönlendirilmesini de sağlayacak.

“Hedefimiz ulusal tanı modelimizi geliştirebilmek”

TÜSEB’in desteklediği ulusal tanı modeli geliştirilmesine yönelik projede de nöroloji, psikoloji, biyokimya, genetik, nükleer tıp, radyoloji benzer biçimde değişik uzmanlık alanlarıyla ortaklaşa iş içinde olduklarının altını çizen Atay, şu değerlendirmelerde bulunmuş oldu:

Hedefimiz Alzheimer benzer biçimde nörodejenaratif hastalıklara karşı kendi ulusal tanı modelimizi geliştirebilmek. Şundan dolayı hem dünyada hem de vatanımızda yaşlı nüfustaki artışı dikkate aldığımızda bir Alzheimer pandemisiyle karşı karşıyayız. ABD’de şu an 13 milyon, vatanımızda ise 700 bin kayıtlı Alzheimer hastası var. 2050’de Alzheimer hastası sayısının dünya genelinde 150 milyona, ABD’de 50 milyona, vatanımızda ise 5 milyona ulaşacağı öngörülüyor.

Prof. Dr. Atay, amiloid PET görüntülemesi sonucunda erken dönemde Alzheimer saptanan yada saptanmayan hastaların görselleri üstünden de informasyon verdi.