Küresel para arzı analizi! Para arzı daraldığında emtia fiyatlarının seyri

Hususi Haber

Dünya genelinde merkez bankalarının kararları piyasadaki emtia tutarları üstünde büyük öneme haiz.

Ekonomist Prof. Dr. Mahmut Demirbaş’a gore bir ülkenin yüksek seviyede devam siyaset faizlerinin olduğu bir ekonomik ortamda kendisini koruyabilmesinin şekillerinin çerçevesi belli.

Demirbaş’a gore, ülke ekonomilerinin kendisini müdafaasının en mühim yolları ise şu şekilde sıralıyor:

Internasyonal sözleşmelerini çeşitlendirmesi ve ulusal para birimi ile anlaşmalarını arttırması, mal mukabili dış tecim hacmini geliştirmesi, emtia fiyatlarındaki düşüşü kendi lehine çevirebilmesi ve ödemeler bilançosuna pozitif yansıtabilmesi gereklidir.

M1 para arzına dikkat

Mahmut Demirbaş, M1 para arzına dikkat çekerek küresel anlamda bu birimin emtia tutarları ile ilişkisini gözler önüne serdi.

ABD para arzı

Grafik 1’e gore ABD para arzı M1’i incelediğimizde 2019 senesinde 5 trilyon dolar civarında iken, Ocak 2021’de 6,7501 trilyon olarak gerçekleşirken; periyoda incelendiğinde 2020-2022 yılları aralığında 20 trilyon doların üstünde gerçekleşiyor. Nisan 2022 evveliyatına kadar piyasaya sürülen ortalama 14 trilyon dolar, ortalama yüzde 240 oranındaki para arzındaki artış, hem de pandemi süreci olarak malum 11 Mart 2020-Mayıs 2021) süreci içinde, gerçekleşti ve ABD’de enflasyon oranlarının artmasına niçin oldu.

ABD’de enflasyon artışının sebebi pandemi mi yoksa Fed’in faiz sonucu mı?

Burada dört gözle beklenen mevzu enflasyon artışının sebebi pandemi mi yoksa ABD Merkez Bankası (Fed) tarafınca piyasa sürülen yüzde 240 oranında artmış para miktarı mı? M1’deki artış oranı mı? Demirbaş’ın bu soruya cevabı şu şekilde:

Kanaatimce görünen o ki; her insanın övgüyle bahsetmiş olduğu merkez bankalarının M1 para arzı miktarı üstünden piyasalarda ciddi müdahale ettikleridir.

Fed siyaset faizini Nisan 2022 tarihinde yüzde 0,25 olan siyaset faizi Aralık 2023 itibariyle yüzde 5,50 bandına kadar yükseltiyor. Amacı M1 para arzında daralmaya gitmek oluyor.

Grafik 2’e gore; bu süreçte; 2022 Aralık ayında M1 para azını 19,8207 trilyon dolara kadar indirebiliyor. 2023 senesinde ise Ekim 2023 itibariyle 18,081,2 trilyon dolara para arzını tesis ederek yüzde 9,657 oranında M1 para arzının 2022 yılına gore azalmasını sağlamaktadır. Fed orta vade programında görünen o ki M1 para arzını 15-16 trilyon dolara kadar daraltmaktır.

Kasım 2023 itibariyle dünyadaki M1 para arzı beklentisi

Demirbaş dünyada da Kasım 2022 itibariyle 48 trilyon dolar civarında olan M1 para arzı miktarının muhtemelen Kasım 2023 itibariyle 41 trilyon dolar civarında gerçekleşeceğini öngördüğünü belirterek şu şekilde konuştu:

Ortalama yüzde 14,5 oranında bir azalma söz mevzusudur. Bu durumun en büyük sebebi ise dünyadaki merkez bankalarının 2022-2023 döneminde yapmış oldukları faiz artışlarıdır.

Türkiye’de M1 para miktarı beklentisi

Grafik 3’e gore 2020 öncesi 1 trilyon doların altında olan Türkiye’de M1 para arzı Kasım 2023 itibariyle 4,631 trilyon dolara terfi etti. Bir ihtimal ABD şeklinde kısa bir vakit diliminde değil fakat ortalama 3 senelik periyod göz önüne alındığında yüzde 463 oranında bir artış söz mevzusu oldu. Demirbaş’ın bu konudaki değerlendirmesi ise şu şekilde:

Günümüz itibariyle TCMB’nın siyaset faizini yükseltme sürecinde olduğu göz önüne alınsa dahi M1 para arzında iyi mi bir daralmaya gideceği merak edilmektedir. Ek olarak dünya da M1 para arzında bir azalma sözkonusu olduğu bir ortamda Türkiye’de M1 para arzı miktarının en azından artmaması beklenmelidir.

“Dünyadaki enlafsonun sebebi M1 para arzındaki genişleme!”

Netice olarak; Yukarıdaki grafikler doğrultusunda söyleyebiliriz ki dünyada 2021-2023 döneminde ki enflasyonun temel deposu ne pandemi, ne savaşlar, ne OPEC arz kısıtları ve ne de tedarik zinciridir. Bunların hepsinin enflasyon üstünde tesiri vardır. Fakat ana niçin bu zamanda M1 para arzındaki genişlemedir.

“Dünyaya piyasaya sürülen para enflasyona niçin oluyor”

Bu süreçte de her insanın övgüyle bahsetmiş olduğu merkez bankaları mesuldür. Piyasaya sürülen para karşılığını emtia üstünde üstünde bulmuş ve küresel anlamda enflasyona niçin olmuştur. Bu süreçte ulusal bazda da her ülke kendi yetersizlikleri oranında yüksek enflasyonla karşılaşmıştır.

“Dünya bir süre daha yüksek faizle karşı karşıya kalabilir”

2022-2023 döneminde arttırılan siyaset faizleri kanalıyla M1 para miktarı ya denetim edilmeye ya da azaltılmaya çalışılmış ve kısmen de başarıya ulaşmış olmuştur. Yüksek siyaset faizlerine dünya bir dönem daha katlanacaktır. Bir ihtimal siyaset faizi aşırı oranda artmayabilir fakat hali hazırda yüksek olan faizlerin aynı düzey de devam edeceğini gözükmektedir.

“M1 para arzının azalma eğilimi var ise emtia fiyatlarından artış beklenmez”

Demirbaş’a gore, yüksek devam eden siyaset faizlerinin olduğu ve M1 para arzının azalma eğiliminde olduğu bir ekonomik ortamda internasyonal emtia fiyatlarında bir artış beklemek söz mevzusu değil. Emtia fiyatlarında aşağı yönlü bir eğilimin olması da yüksek olasılık.

M1 para arzı nedir?

M1 para arzı, bir ekonomide piyasalardaki para miktarı ve bankalardaki mevduatın toplamı olarak piyasada bulunan para stokuna verilen ad olarak tanımlanıyor. “M” harfiyle ifade ediliyor. Genel olarak içinde emisyon kısaca dolaşımdaki banknotlar ve madeni paralarla beraber farkla araçlar da bulunuyor.